మన భారతదేశం వంటి భారీ జనాభా కలిగిన దేశంలో ఆర్థిక సమ్మిళితతను సాధించడం ఒక సవాలుగా నిలిచింది. పేద ప్రజలు, ముఖ్యంగా గ్రామీణ ప్రాంతాల నివాసులు, బ్యాంకింగ్ సౌకర్యాలకు దూరంగా ఉన్నారు. ఈ సమస్యను పరిష్కరించడానికి, 2014 ఆగస్టు 28న ప్రధానమంత్రి నరేంద్ర మోదీ నేతృత్వంలో జనధన్ యోజన పథకం ప్రారంభమైంది. ఈ పథకం పేదల ఆర్థిక పరిస్థితిని మెరుగుపరచడం, ఆర్థిక అక్షరాస్యతను పెంపొందించడం, మరియు సమగ్ర ఆర్థిక వ్యవస్థలో పేద కుటుంబాలను చేర్చడం లక్ష్యంగా ఉంది.
జనధన్ యోజన పథకం ముఖ్య లక్ష్యాలు:
- జన ధన్ యోజన ప్రధాన లక్ష్యం గ్రామీణ ప్రజలు, ముఖ్యంగా మహిళలు మరియు పేద వర్గాలకు బ్యాంకింగ్ సౌకర్యాలను విస్తరించడం. బ్యాంకు ఖాతా కలిగి ఉండడం ప్రతి పేద కుటుంబానికి ఆర్థికంగా నిలదొక్కుకునే దిశగా కీలక మలుపుగా మారుతుంది. ఈ పథకం ద్వారా పేదలు బ్యాంకింగ్ వ్యవస్థకు చేరుకోవడం మాత్రమే కాకుండా, ప్రభుత్వ పథకాల సొమ్ములను నేరుగా వారి ఖాతాల్లో జమ చేయవచ్చు.
ప్రధాన లక్ష్యాలు:
- ప్రతి కుటుంబంలో ఒక బ్యాంకు ఖాతా: ప్రతి ఒక్కరూ కనీసం ఒక్క బ్యాంకు ఖాతా కలిగి ఉండేలా చూడటం. ఇది వారు బ్యాంకింగ్ సేవలను సులభంగా వినియోగించుకునేలా చేస్తుంది.
- డిజిటల్ చెల్లింపులపై ఫోకస్: ఆధునిక టెక్నాలజీని ఉపయోగించి పేదలకు, గ్రామీణ ప్రాంతాల ప్రజలకు బ్యాంకింగ్ సేవలు అందుబాటులోకి తేవడం.
- ప్రభుత్వ సబ్సిడీల నేరుగా చేరవేత: పథకాల ద్వారా ప్రభుత్వం అందించే సొమ్మును బ్యాంకు ఖాతాల ద్వారా నేరుగా ప్రజలకు చేరవేయడం.
- శూన్య బ్యాలెన్స్ ఖాతాలు: జన ధన్ ఖాతాలను శూన్య బ్యాలెన్స్‌తో (Zero Balance Accounts) తెరవచ్చు, అంటే ఖాతా తెరవడానికి ఏ డిపాజిట్ కూడా అవసరం లేదు.
- రూపే డెబిట్ కార్డ్: ప్రతి జన ధన్ ఖాతాదారునికి రూపే డెబిట్ కార్డును అందించడం, దీనితో ATM సౌకర్యం కూడా లభిస్తుంది.
- ప్రమాద బీమా: జన ధన్ ఖాతాదారులందరికీ రూ. 2 లక్షల ప్రమాద బీమా సౌకర్యం.
- జీవిత బీమా: 2015 జనవరి 26కి ముందు ఖాతా తెరిచిన వారికి రూ. 30,000 జీవిత బీమా సౌకర్యం.
- ఓవర్డ్రాఫ్ట్ సౌకర్యం: ఖాతా ప్రారంభించి ఆరు నెలల తర్వాత, ఖాతాదారులు రూ. 10,000 వరకు ఓవర్డ్రాఫ్ట్ సౌకర్యం పొందవచ్చు.
- సబ్సిడీలు మరియు ఇతర ప్రయోజనాలు: ప్రభుత్వ సబ్సిడీలు మరియు పథకాల ద్వారా ఇచ్చే సొమ్ము నేరుగా ఖాతాల్లో జమ చేయడం.
10 ఏళ్ల ప్రస్థానం – సాధించిన విజయాలు:
జన ధన్ యోజన ప్రారంభమై దశాబ్దం పూర్తవుతున్నది. ఈ పథకం ద్వారా ఇప్పటివరకు 53 కోట్లకు పైగా బ్యాంకు ఖాతాలు తెరువబడాయి. ఇందులో అత్యధికం గ్రామీణ ప్రాంతాల ప్రజలే కావడం పథకం విజయానికి నిదర్శనం. మహిళల భాగస్వామ్యం ఈ పథకంలో అత్యంత గర్వించదగిన అంశం. 53 కోట్ల ఖాతాదారుల్లో 30 కోట్ల మంది మహిళలే ఉన్నారు. ఈ పథకం పేద ప్రజలకు బ్యాంకింగ్ సేవలను అందించి, వారి ఆర్థిక అక్షరాస్యతను పెంచడంలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించింది. ఈ ఖాతాదారులకు రూపే డెబిట్ కార్డులు, ప్రమాద బీమా, మరియు ఓవర్డ్రాఫ్ట్ వంటి సౌకర్యాలు అందించడం జరిగింది.
జన ధన్ యోజన ప్రారంభమైన తర్వాత ఓవర్డ్రాఫ్ట్ సౌకర్యం కల్పించడం ద్వారా ఖాతాదారులకు అత్యవసర పరిస్థితుల్లో ఆర్థిక భరోసా లభించింది. మొదట్లో రూ. 5,000 వరకే ఉన్న ఓవర్డ్రాఫ్ట్ సౌకర్యాన్ని తర్వాత రూ. 10,000 వరకు పెంచడం జరిగింది.
ప్రధానమంత్రి మోదీ గారు ఈ జన ధన్ యోజన పథకాన్ని ఉద్దేశించి మాట్లాడుతూ, ఈ పథకం దేశంలో పేద వర్గాలకు మరియు మహిళలకు ఆర్థిక సాధికారతను అందించడంలో ఒక మైలురాయిగా నిలిచిందని తెలిపారు. ఈ పథకం కింద 2.3 లక్షల కోట్ల రూపాయలు బ్యాంకులలో డిపాజిట్ చేయబడ్డాయి. 2019 నుండి, జన ధన్ ఖాతాలు అనూహ్యంగా పెరిగాయి, ముఖ్యంగా కోవిడ్ మహమ్మారి సమయంలో ఈ పథకం మరింత ప్రాధాన్యం పొందింది.
పథకానికి వున్న అనేక ప్రయోజనాలు:
- పేదలకు బ్యాంకింగ్ సేవలు అందుబాటులోకి రాకపోవడం: జన ధన్ యోజన ముందు పేదలు బ్యాంకు సేవలకు దూరంగా ఉండేవారు. బ్యాంకింగ్ ఖాతాలు తెరవడానికి చాలా కఠినమైన నిబంధనలు ఉండటం వల్ల, వారు ఆ సౌకర్యాన్ని పొందడంలో వెనుకబడి ఉండేవారు. కానీ జన ధన్ ఖాతా ద్వారా ఈ సమస్యను సులభతరం చేశారు.
- నేరుగా సబ్సిడీలు ఖాతాల్లోకి: ప్రభుత్వ పథకాల సొమ్ము నేరుగా ఖాతాల్లో జమ చేయడం ద్వారా, మధ్యవర్తిత్వం లేకుండా ప్రజలకు లబ్ధి చేకూరింది. ఈ విధానం పారదర్శకతను తీసుకువచ్చింది.
- రూపే కార్డు సౌకర్యం: ప్రతి జన ధన్ ఖాతాదారుడికి రూపే డెబిట్ కార్డును అందించడం ద్వారా, బ్యాంకు ఏటీఎం సేవలను సులభతరం చేశారు. దాంతో పాటు ప్రమాద బీమా కూడా ఖాతాదారులకు అందుబాటులో ఉంది.
- డిజిటల్ చెల్లింపులకు మార్పు: పథకం ప్రారంభంలోనే జన ధన్ ఖాతాలను ఆధార్ కార్డులకు అనుసంధానం చేయడం ద్వారా, సబ్సిడీలు మరియు ఇతర ప్రభుత్వ ప్రయోజనాలు నేరుగా ప్రజలకు చేరువయ్యాయి. దీనివల్ల డిజిటల్ చెల్లింపులు పెరిగాయి.
ఎదురవుతున్న సవాళ్ళు మరియు పరిష్కారాలు:
జన ధన్ యోజన కింద చాలా ఖాతాలు నిరుపయోగంగా ఉండటం ఒక ప్రధాన సవాలు. 20% జన ధన్ ఖాతాల్లో ఎలాంటి లావాదేవీలు జరగడంలేదు. కొన్ని ఖాతాలు మాత్రమే సక్రమంగా ఉపయోగించబడుతున్నాయి. ఇదే బ్యాంకులకు ఓ తలనొప్పిగా మారింది. కానీ, 2015 లో జీరో బ్యాలెన్స్ ఖాతాలు 58% గా ఉండగా, ఇప్పుడు అవి 8% వరకు తగ్గినట్లు అధికారులు చెబుతున్నారు.
ఇంకా ఓవర్డ్రాఫ్ట్, బీమా సదుపాయాలు అందించడం కోసం కొంత మంది పలు ఖాతాలు తెరవడం వలన వ్యాపారం పై ప్రభావం చూపుతుంది.
భవిష్యత్తులో అవసరమైన మార్పులు:
ఇప్పుడు, ప్రభుత్వం జన ధన్ యోజన పరిధిని మరింత విస్తరించాలని చూస్తోంది. డిజిటల్ చెల్లింపులు మరింత విస్తృతం చేయడం, బ్యాంకింగ్ సేవలు గ్రామీణ ప్రాంతాలకు మరింత చేరువ చేయడం వంటి చర్యలు తీసుకుంటున్నారు. యూపీఐ, భీమ్ వంటి టెక్నాలజీ ఆధారిత సేవలతో, బ్యాంకింగ్ వ్యవస్థ మరింత డిజిటలైజ్ అవుతోంది.
2020-2022 మధ్య జన ధన్ ఖాతాదారుల పెరుగుదల:
వీటిలో ఉత్తరప్రదేశ్, తెలంగాణ, కర్ణాటక మరియు కేరళ రాష్ట్రాలు అత్యధిక జన ధన్ ఖాతాలు తెరిచాయి. అయితే, ఈశాన్య రాష్ట్రాలు, మరియు మధ్యప్రదేశ్ వంటి ప్రాంతాల్లో మహిళల బ్యాంకింగ్ ఖాతాల పెరుగుదల తక్కువగా ఉంది. ఈ ప్రాంతాల్లో మరింత అవగాహన కల్పించాల్సిన అవసరం ఉంది.
ఆర్థిక అక్షరాస్యత మరియు భవిష్యత్ అభివృద్ధి:
జన ధన్ యోజన ద్వారా పేద ప్రజలకు మాత్రమే కాకుండా, దేశంలో ఆర్థిక అక్షరాస్యతను కూడా పెంచవచ్చు. పథకంలో భాగంగా ప్రజలకు బ్యాంకింగ్ సేవల వినియోగం, డిజిటల్ చెల్లింపులు, మరియు ఆర్థిక పరమైన బాధ్యతలు గురించి అవగాహన కల్పిస్తున్నారు.
ముగింపు:
ప్రధానమంత్రి జన ధన్ యోజన పథకం పేద ప్రజలకు ఆర్థిక సౌకర్యాలను అందించడంలో ఒక మైలురాయిగా నిలిచింది. ఈ పథకం ద్వారా పేద ప్రజలు బ్యాంకింగ్ సేవలు పొందే అవకాశం పెరిగింది, వారి ఆర్థిక పరిస్థితి మెరుగుపడింది. జాతీయ స్థాయిలో పేదరికాన్ని తగ్గించేందుకు, పేద ప్రజలకు రక్షణ కల్పించడంలో ఈ పథకం భవిష్యత్తులో కీలక పాత్ర పోషించనుంది.
భారతదేశం, ఆర్థిక సబలీకరణలో దిశా నిర్దేశం చేసుకొంటూ ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద ఆర్థిక సమ్మిళితతను సాధించిన దేశంగా మారింది.